Tanım

Yardımcı Teknolojiler (AT'ler), engelli bireylerin işlevsel yeteneklerini geliştirmek, korumak veya artırmak için özel olarak tasarlanmış araçlar, donanımlar ve yazılımlardır. Dijital erişilebilirlik bağlamında, AT'ler çeşitli engellere sahip kişilerin aksi halde erişemeyecekleri web içeriklerine, dijital belgelere ve yazılımlara ulaşmalarını, etkileşimde bulunmalarını ve bunları etkin şekilde kullanmalarını sağlar.

Açıklama

Engelli bireylerin dijital içerikle etkileşim kurarken karşılaştığı zorlukları düşünün:

• Görme engelli biri web sitenizdeki metni okuyamaz,
• Şiddetli disleksisi olan biri dijital bilgiyi çözümlemekte zorlanır,
• İşitme engelli biri ekrandaki videoyu görebilir ancak ses içeriğini anlayamaz,
• Fiziksel engelli bireyler geleneksel fare/klavye kullanarak sitenizde gezinemez.

Peki bu zorluklar, bu bireylerin internetin sunduğu bilgi ve hizmetlerden mahrum kalması gerektiği anlamına mı gelir? Kesinlikle hayır! İşte tam da bu noktada Yardımcı Teknolojiler devreye girerek dijital kapsayıcılık için kritik bir köprü görevi görür.

Nasıl ki işitme engelli biri işitme cihazı kullanıyor veya hareket kısıtlılığı olan biri tekerlekli sandalyeyle hareket edebiliyorsa, dijital içerikle etkileşim için de özel yazılım ve donanımlar kullanılır. Bu teknolojiler, kullanıcıların belirli sınırlamalarını aşmalarını veya telafi etmelerini sağlar.

Engel Türlerine Göre Yardımcı Teknolojiler

1. Görme Engelliler (Körlük, Az Görme)

• Ekran Okuyucular: JAWS, NVDA (Windows), VoiceOver (Apple), TalkBack (Android) gibi yazılımlar ekrandaki metni, resimleri (alt metinler aracılığıyla) ve arayüz öğelerini sentezlenmiş sese veya Braille'e dönüştürür.
• Braille Ekranlar: Dijital metni kabartma Braille formatına çeviren taşınabilir cihazlardır.
• Ekran Büyüteçleri: Yazı ve grafikleri büyüterek az görenler için okunabilir hale getirir. Renk ters çevirme, kontrast ayarları gibi özellikler sunar.
• Yüksek Kontrast Modları: Siyah-beyaz gibi keskin renk kombinasyonlarıyla okunabilirliği artırır.

2. Öğrenme Güçlüğü/Disleksi/Bilişsel Engeller

• Okuma-Yazma Asistanları: Metni sese çevirme, dikte etme, kelime tahmini ve dilbilgi denetimi sağlayan yazılımlar (örneğin Read&Write).
• Ekran Düzenleyiciler: Arka plan rengini değiştirme, metin aralığını ayarlama gibi disleksi dostu araçlar.
• Odak Artırıcılar: Dikkat dağıtıcı öğeleri kaldıran tarayıcı eklentileri.

3. Fiziksel/Hareket Engelleri

• Ses Tanıma Yazılımları: Dragon NaturallySpeaking gibi araçlarla bilgisayarı ses komutlarıyla kontrol etme.
• Anahtar Cihazlar (Switch): Baş hareketi veya nefesle kontrol edilebilen, sınırlı hareket kabiliyeti olanlar için tasarlanmış butonlar.
• Sanal Klavyeler: Fare, joystick veya dokunmatik ekranla kullanılabilen yazılım tabanlı klavyeler.

4. İşitme Engelliler

• Kapalı Altyazılar: Videolardaki konuşma ve önemli sesleri metne dönüştürür.
• İşaret Dili Çeviriciler: Yapay zeka destekli gerçek zamanlı çeviri araçları (gelişmekte olan teknoloji).

Neden Önemli?

• Yasal Uyum: WCAG ve ADA gibi standartlara uyumu sağlar.
• Kapsayıcılık: 15% dünya nüfusunu temsil eden engelli bireyleri dijital hayata dahil eder.
• Kullanıcı Deneyimi: Sadece engelliler için değil, yaşlılar veya geçici engeli olanlar (kolu kırık bir kullanıcı gibi) için de fayda sağlar.

Örnek Senaryo:
Görme engelli bir kullanıcı, NVDA ekran okuyucuyla bir e-ticaret sitesinde gezinirken, doğru şekilde etiketlenmiş başlıklar ve düğmeler sayesinde bağımsız şekilde alışveriş yapabilir. Aksine, erişilebilir olmayan bir sitede bu deneyim tam bir hayal kırıklığına dönüşür.

💡 Unutmayın: Yardımcı teknolojilerin etkinliği, içeriğin erişilebilirlik standartlarına (HTML semantiği, ARIA etiketleri, klavye navigasyonu gibi) uygun şekilde geliştirilmesine bağlıdır.

Bu teknolojiler, dijital dünyanın kapılarını herkes için açan anahtarlardır.