Tanım

Bilişsel yetenek, bir bireyin bilgi edinme, bilgiyi işleme ve çevresini anlama kapasitesini ifade eder. Bu kavram; düşünme, akıl yürütme, problem çözme, öğrenme, hafıza, algılama (duyular yoluyla) ve anlayışı eyleme dökme gibi zihinsel süreçleri kapsar.

Açıklama

Dünya nüfusunun önemli bir kısmı öğrenme farklılıkları veya bilişsel engellerle yaşamaktadır. Bu bireyler için okuma, karmaşık bilgiyi işleme veya detayları akılda tutma gibi basit görünen görevler bile zorlayıcı olabilir. Hatta en sade içerikler bile bazen bunaltıcı gelebilir ve dijital deneyimlerden dışlanmaya yol açabilir.

Bu nedenle, web sitenizi bilişsel erişilebilirlik ilkelerine göre tasarlamak kritik önem taşır. Amaç, bilişsel yükü en aza indirerek bilgiyi en anlaşılır şekilde sunmaktır.

Bilişsel Erişilebilirlik için 7 Temel Strateji

1. Net Başlık Hiyerarşisi ve Listeler
   • İçeriği H1, H2, H3 gibi anlamlı başlıklarla bölümleyin.
   • Sıralı bilgiler için madde işaretli/numaralı listeler kullanın (bu örnekteki gibi).
2. Beyaz Boşluk Kullanımı
   • Metin ve öğeler arasında bol boşluk bırakarak görsel karmaşayı azaltın.
   • Paragraflar arası 1.5 satır aralığı okunabilirliği %20 artırır.
3. Mantıksal Bilgi Akışı
   • İçeriği F-şekli okuma modeline uygun şekilde (üstten alta, soldan sağa) düzenleyin.
   • Önemli bilgileri sayfanın ilk ⅓'üne yerleştirin.
4. Dikkat Dağıtıcı Unsurlardan Kaçının
   • Otomatik oynatılan videolar/sesler yerine kullanıcı kontrollü medya kullanın.
   • Animasyonları sadece gerekliyse ve duraklatılabilir şekilde tasarlayın.
5. Tutarlı Tipografi ve Renk
   • En fazla 2 yazı tipi ailesi ve 4 ana renk kullanın.
   • Metin/gövde rengi kontrast oranı en az 4.5:1 olmalıdır.
6. Basit Cümle Yapıları
   • 15-20 kelimeyi geçmeyen cümleler kurun.
   • Pasif yerine aktif cümleler tercih edin ("Yapılmalıdır" yerine "Yapın").
7. Yalın Dil Kullanımı
   • "İntihayasyon" yerine "aşılama" gibi herkesin anlayacağı terimler seçin.
   • Talimatları adım adım ve görsel örneklerle destekleyin.

Ekstra İpuçları:
✓ Karmaşık formlar yerine ilerleyici açıklamalı formlar kullanın
✓ Kullanıcıların içeriği kendi hızlarında tüketmesine izin verin
✓ Soyut kavramları açıklamak için infografikler ve ikonlar ekleyin

Örnek Uygulama:
Bir sağlık sitesinde "Diyabet Yönetimi" başlığı altında:
✖ Karmaşık: "Endojen insülin sekresyonunun yetersizliği..."
✔ Erişilebilir: "Tip 2 diyabetiniz varsa:

1. Doktorunuzun verdiği ilaçları düzenli alın
2. Beslenmenizde şekeri azaltın [örnek tablo]
3. Haftada 150 dakika yürüyüş yapın"

ℹ WCAG 3.1.5 Kuralı: Okuma seviyesi 9. sınıf ve altı olan içerik, bilişsel engelli kullanıcılar için erişilebilir kabul edilir.

Bu stratejiler, yalnızca engelli bireyler için değil, yaşlı kullanıcılar, dikkat dağınıklığı olanlar veya anadili farklı olanlar için de kullanıcı deneyimini önemli ölçüde iyileştirir. Unutmayın: Basitlik, her zaman karmaşıklıktan daha fazla çaba gerektirir!